Günlerdir Türkiye genelinde şiddetli yağışlar tesirli oldu. Başşehir Ankara’da sel nedeniyle 4 kişi hayatını kaybetti. Kışın uzun sürmesi, mart ayında İstanbul’da tesirli olan soğuk hava ve kar yağışı, mayıs sonunda 33 dereceye ulaşan sıcaklıklar, mevsim normallerinin dışında hava olaylarına şahit olduğumuzun göstergeleri.
Peki niye bu hava olaylarına şahit oluyoruz ve bizi neler bekliyor?
Meteorolog Bünyamin Sürmeli’ye sorduk.
NEDEN ALIŞIK OLMADIĞIMIZ HAVA OLAYLARINA ŞAHİT OLUYORUZ?
Bu hava olayları sıra dışı, evet. Ziyan veren, hayatı etkileyebilen yağışlar. Lakin bu coğrafyada hiç görülmeyen yağışlar değil. Bu devirde bahar yağışları daima görülür. Yaşadığımız durumun farkı yalnızca uç noktalara giden yağışlardan birinin hazirana uzamış olması.
Tabii ki her yağış iklim değişikliğine bağlanamaz, sıra dışı olsa bile.
Meteorolojide ortalama dediğimiz şey ekstremlerin de içinde olduğu kıymetlerin ortalaması aslında, hasebiyle bu yaşananlar hiç yaşanmamış hava olayları değil.
Bu yıl içerisinde İç Anadolu Bölgesi birçok sefer 15 gün süren soğuk sistemlerin tesirinde kaldı. Başkentte 15 gün boyunca gündüz sıcaklık eksi 5 eksi 6’larda kaldı. Bu hiç görülmemiş bir durum değil lakin iklim değişikliği bu çeşit hava olaylarını destekliyor, kuvvetlendiriyor, sayılarını artırıyor. Münasebetiyle iklim değişikliğinin hissesi vardır lakin net iklim değişikliğine bağlanamaz.
Sel olması için, bunun içerisinde alt yapı var, topografik yapı var, yağışın müddeti ve ölçüsü üzere bir dolu faktör var. İç Anadolu’nun tamamı değil, birkaç noktada sel meydana geldi. O vakit bu konunun içinde yalnızca yağış değil, birçok parametre var diyebiliriz.
Her yağış, yani her sel yapan yağış direkt iklim değişikliğinin kabahati değildir. Sel aslında tabanla alakalı bir durumdur. İster kentleşme, kentleşme ve altyapı sorunu olsun ister dağlık, ovalık bölge olsun, ister beton, ister toprak olsun…
Mayıs ayında İstanbul’da sıcaklıklar 33 dereceye kadar çıkarak rekor kırdı. Bu sıcaklar için evet erken ancak tıpkı vakitte bahar da geç geldi, kış çok uzun sürdü. Problem sıcakların soğukların, yağışların güneşlenmenin erken ya da geç olması değil. Periyodun normaline fark oluşturacak bir ısı dalgası oradaki problem. Havanın aşikâr bir takvimi yok.
Dünyanın astronomik durumuyla atmosfer hareketlerine ve atmosferin kimyasındaki değişimlere nazaran değişiklik yaşıyor hava. Kimyasındaki değişimler de bizim atmosfere yaydığımız kirleticiler ve birebir vakitte karbondioksit ölçüsü yani sera gazı emisyonlarındaki değişimler.
Bu değişimlere bağlı olarak, hem mevsimsel hem de süreklilik arz edecek halde sıcaklıklarda artışlar ve düşüşler yaşandı. Hasebiyle aslında “Mevsim kaydı”, “Bahar geç geldi” demek yerine o periyotta olağanda olması gereken sıcaklıklara bakılarak “ortalamanın üzerinde ya da altında” diyebiliriz.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ HAVA SICAKLIĞINI NASIL ETKİLİYOR?
Mart ve nisan aylarında Türkiye’de sıcaklıkların ortalamanın altındaydı, mayısta mevsim normalleri yakalandı. Muhakkak günlerde rekorlar kırıldı, haziranda sıcaklık olağanın üzerine çıkmaya başladı. Fakat aylık ortalama sıcaklık olağan olsa da günlük değişim aşırılıklara vardı.
Haziran ayı sıcaklık bakımından Doğu Anadolu ve Güneydoğu dışında normallerde gidiyor. Lakin nasıl normallerde? Ortalamada normallerde. Münasebetiyle ortalama olağan olsa da iklim değişikliğinin bize sıklıkla yaşattığı ısı dalgalarını görüyoruz. O da sıcaklıkları bir taban, bir tavan yaptırıyor. Bu da ekstrem hava olaylarını beraberinde getiriyor.
Şu son yaşadığımız sel devrini ele alalım. Azor Adaları bir yüksek basınç merkezidir. Atlantik üzerinde üreyen bir yüksek basınç gelişerek Batı Avrupa’ya uzanarak adeta bir duvar ördü. Yüksek basınç hareketi kısıtladığı için sıklıkla yağışsız güneşli havalar yapar. Son haftalardaki Batı Avrupa’daki yaz havasının nedeni buydu. Bunun karşısında Doğu Avrupa’yla birlikte bizde Ukrayna ve Rusya civarına ise Alçak basınç yerleşti. Alçak basınç yağış oluşumu için konforlu, hareketli bir ortam oluşturdu.
Bizde bu kadar kolay yağış oluşmasını ve bunların uzun sürmesini sağlayan biraz evvel bahsettiğim Batı Avrupa’ya örülmüş olan duvar üzere duran yüksek basınçtı. Bu durum bozulmadı ve biz daima yağış aldık. Kolay yağış yapacak durumdayken üzerine konvektif hareketlilik (düşey karışımlar, yerin ve tabana yakın havanın çok ısınmaya bağlı oluşan düşey hareketlilik) eklendi, sellerin arkası ardı kesilmedi.
KIŞIN SERT GEÇMESİNİN VE MART AYINDAKİ KARIN SEBEBİ NEDİR?
İstanbul’daki kar yağışında iklim değişikliklerinin hissesi var. Ancak tek neden bu değil. Kayıtlara baktığımızda muhakkak periyodlarda sert kışlar görüyoruz. Son 20 yıl en sıcak 20 yıl, son 10 yıl da en sıcak 10 yıl oldu… Münasebetiyle ısınma aslında uydurma bir kış tablosu da çıkarıyor ortaya. Mesela Amerika, o polar vorteks diye konuştuğumuz soğukları yaşıyor sıklıkla. Kutup soğukları iniyor, Artık çabucak hemen her sene yaşanır oldu Amerika’da.
İşte onun bir benzerini biz geçen kış yaşadık. Bu da Arktik bölgenin ısınıp soğuğun orta enlemlere, bizim bulunduğumuz enlemlere akması durumu. Ya Amerika ya Asya ya da Avrupa’yla bir arada bizim bulunduğumuz coğrafyaya akıyor, geçen kış da bizi yakalamış oldu.
ISI DALGALANMASI NEDİR?
Isı dalgaları artıyor. 30 derece enlemlerinde oluşan yüksek basınç jenerasyonları genişliyor. Genişlemesi 36 derece enleminden itibaren başlayan bizim coğrafyamıza hakikat ilerlemesi manasına geliyor.
Öte yandan kutuplar da ısınıyor. Isınma beraberinde çalkantıyı, dalgalanmayı getiriyor. Ekvatoryal bölgeden yüksek basınç kuzeye yanlışsız çıkıyor, üzerine kutuplardaki çalkantıyla soğukla orta enlemlere iniyor. İşte alın size ısı dalgaları.
Bu dalgalanmaların yanında iklim değişikliği kapsamında atmosferde blokajlar da artıyor. Blokaj ismi üstünde bir kitlenme durumu. Atmosferdeki kimi sistemler o denli durumlar yakalıyor ki bir birilerini kilitleyerek hareket kabiliyetini yok ediyor. Sağanak yağış varsa sağanak devam ediyor, yüksek basınç varsa yüksek basınç yağışsız kuru güneşli havaya devam ediyor.
Bu durum sıklıkla kış aylarında oluşsa da yaz aylarında üzerine eklenen çok ısınmalar akabinde gelen serin havalar yaşadığımız bu olumsuz tabloları oluşturabiliyor. Bu tipik durumu destekleyen çok ısınmayı da geçtiğimiz haftalarda yaşamıştık.”
ÖNÜMÜZDEKİ GÜNLERDE BİZİ NELER BEKLİYOR?
Haziran’ın ortalarına geldikçe bu sistem yavaş yavaş dağılmaya ve bozulmaya başlayacak.
Türkiye’de yaz ayları haziranla başlıyor denir lakin aslında bilhassa batı bölgelerde temmuz ayıyla başlar. Batı Avrupa’nın yazı ise bizden evvel başlıyor. Ve Avrupa iki modül halinde yaşıyor yazı, mayıs ve haziranla bir arada yaz devrine girer, sonra temmuz ortası sıcaklıklar düşer, akabinde bir yaz daha yaşar, sonrasında kışa hakikat ilerler. Bizde ise yaz tek kesim halinde, temmuzla bir arada başlar.
Batı Avrupa’da o birinci kesim yazın yaşandığı mayıs-haziran periyodunda de bizde, ismine “bahar yağışları” dediğimiz yağışlar olur.